resolutionmini
 
Biographies de neurologues
 
Nouvelle Iconographie de La Salpêtrière
 
 L'histoire des neurosciences à La Pitié et à La Salpêtrière J Poirier
The history of neurosciences at La Pitié and La Salpêtrière J Poirier 
 
 
 

mise à jour du
2 août 2007
Les thèses en latin
Galateus, Seu De Morum Honestate Et Elegantia
Liber Ex Italico Latinus
 
Interprete Nathane Chytraeo [1543-1598]
Della Casa, Giovanni (1503-1556)
1638

logo
galateus
galateus
galateus
galateus
page 1, image: s018
 
IO. CASAE GALATEUS, IN QUO SUB PERSONA SENIS ADOLESCENTEM informantis, disputatur, qui mores in quottidiano cum aliis convictu aut tenendi sint, aut fugiendi; ex Italico Latinus, Interprete NATHANE CHYTRAEO.
 
CUM iter hoc vitae humanae, quod a me, ut vides, magna ex parte iam est confectum, tu nunc primum ingrediaris: egoque, quod vere et ex animofacio, multum te amem: constitui mecum unum atque alterum locum tibi indicare, ad quem ipse experientia edoctus, metuerem, ne facillime vel laberêre, vel quocumque saltem modo aberrares. Ut ita praeceptis his meis instructus, cum salute animae tuae, et laude honoreque familiae tuae generosae et nobilis, rectam viam posses tenere. Quia vero fieri potest, ut aetas haectua, quae adhuc tenera est, ad graviores subtilioresque doctrinas percipiendum minus sit idonea: ego, istis in tempus magis conveniens reservatis, in praesentia de iis, quae page 2, image: s019
 
tamen forte nonnullis frivola videri possint, agere incipiam, nimirum quibus rebus studere, et qua ratione vitam instituere aliquem oporteat, ut in familiaricum aliis hominibus conversatione, bene moratus, amabilis, et elegans habeatur. quod ipsum profecto vel revera virtus est, vel res propter similitudinem quam proxime [Note: Doctrinae hutus utilitas et necesi sitas.] ad virtutem accedens. Etiamsi enim, aut liberalem, aut constantem, aut magnanimum esse, per se, sine ullo dubio, laudabilius et maius sit, quam esse moribus honeste eleganterque politum: nihilominus tamen usu venit, ut morum illa suavitas, et gestuum sermonisque decora et bella concinnitas, non minus possessori suo adium enti afferant, quam animi vel magnitudo, velalacritas, his ipsis virtutibus ornato conferre queant. Illa enim frequenter, et quidem singulis diebus multis modis sunt usurpanda, cum quottidie unicuique necesse sit aliorum hominum consuetudine et colloquio uti: sed iustitia, fortitudo, et aliae virtutes nobiliores magisque eximiae, multo exercentur rarius. Neque enim homo liberalis aut magnanimus obstrictus est, ut singulis horis magnifice agat, cum hoc nullo a quoquam fieri possit modo. similiter quoque viri animosi et cordati, ut virtutis suae excellentiam declarent, rarissime sunt obligati. Quapropter quanto haec magnitudine et quasi pondere suo vincuntilla, tanto ab his, et numero, et usu crebrius iterato, vicissim illa superantur. Possem ego tibi, nisi factu page 3, image: s020
 
indecorum esset, multos nominatim quoque recensere, qui cum alias pretii non usque adeo magni essent, tamen omnibus modis permagno sunt aestimati, unam tantum ob causam, quod in sua quam cum aliis haberent consuetudine, indolem quandam festivam et gratiosam praese ferrent: qua quidem ipsa adiuti et evecti, ad summos amplissimarum dignitatum gradus pervenerunt, longissmoque post se intervallo reliquerunt eos, qui virtutibus illis, de quibus paulo ante dicebamus, longe nobilioribus, magisque egregiis excellebant. Sicuti enim mores amabiles et ingenui vim habent excitandi benevolentiam eorum quibus cum vivimus: ita ex adverso mores rigidi et insulsi, in odium et contemptum nostri alios impellunt. Quare etiamsi legibus publicis nulla poena morum rusticitati odiosae, utpote peccato leviculo (magnum enim revera non est) sit constituta: nihilominus tamen videmus ipsam naturam castigatione satis aspera nos corrigere, cum efficit, ut hanc ob causam consortio et benevolentia hominum plane spoliemur. Et certe, sicuti alia gravia peccata plus detrimenti afferunt, ita haec leviora, plures, aut minimum, crebriores molestias inducunt. Quemadmodum enim homines, qui a feris bestiis sibi metuunt, minutaque illa animalcula, quales sunt dulices aut muscae, formidine non dignantur, et tamen nihilominus, propter continuas molestias, quibus ab hoc genere inquietamur, multo frequentius ab his bestiolis, quam a belluis illis page 4, image: s021
 
immanibus bilem sibi sentiunt moveri: ita accidit, ut plerique omnes, duplo maiori odio prosequantur homines intractabiles et agrestes, quam alios etiam insigniter flagitiosos. Quapropter dubium esse nemini potest, quin unicuique, qui non in solitudine aut eremitarum latibulis, sed in coetu et frequentia vivere constituerit, mirum in modum utile sit, si in moribus suaque cum aliis conversatione gratiosus et iucundus esse norit. Taceo iam quod aliae virtutes multa et varia supellectile indigent, quae si desit, parum illae aut nihil proficiunt, cum interim haec morum elegantia, etiam sine patrimonio et opulenta et valida sit, utpote quae in verbis tantum et actionibus consistat. Hac autem in parte quo facilius fungi officio tuo possis, sciendum tibi est, convenire, ut morem vivendi tuum attemperes et modereris, non tuo arbitrio, sed ad voluntatem et desideria eorum quibus cum conversaris, ad quae quidem ille, certa tamen cum moderatione, omnino est dirigendus. Nam qui in usu et convictu vitae quottidianae, aliorum voluntati cum quodam prolubio supra modum obsecundare studet: ille vel parasitus, vel gesticulator, vel forte etiam scurra potius, quam homo bene moratus et honestus esse videatur: sicuti econtrario is qui nihil pensi habet, sive laceat aliis, sive displiceat, homo rudis, incompositus, et agrestis merito censetur. Ut igitur tum cum non propriae sed alienae voluptatis rationem habemus, mores nostri sint grati et iucundi, page 5, image: s022
 
principio investigandum nobis est, qualesnam res ille sint, quibus in universum maxima pars hominum delectantur: et quales illae, quas tamquam molestas ut plurimum aversantur. Hinc enim qui mores in conversatione cum aliis aut vitandi, aut eligendi sint, facile deprehendemus.
 
[Note: ???umma hu???us libelli.] DIcimus igitur quod quaelibet res, quae cuipiam ex sensibus molesta et gravis, aut appetentiae contraria est, et praeterea quae imaginem rerum turpium et odiosarum animo subicit, aut quae etiam adversatur intellectui, quod inquam huiusmodires, aut actio, tamquam magnopere aliis displicens, accurate debeat vitari. Quapropter in praesentia aliorum non solum non faciendae sunt res impurae aut foetidae, aut taediosae, aut stomachum moventes, verum etiam mentionem earum fieri dedecet. Neque enim actio tantum aut recordatio rerum huiuscemodi displicet, sed eas quocumque vel modo, vel gestu, imaginationi alterius adumbrare, vehementer molestum esse consuevit.
 
[Note: Exempla eo rum quae sensib. adversantur.] Proinde indecora et inconveniens eorum est consuetudo, qui in aliorum conspectu, palam quamcumque libet corporis sui partem manu contrectant. Ad eundem modum, non decet hominem honestum et bene moratum, aliis intuentibus, naturali necessitati se page 6, image: s023
 
praeparare, aut postquam inde redierit, in eorum praesentia femoralia thoraci astringere. Item, si me audiet, ex huiusmodi locis regressus, ne quidem manus in honesta sodalitate abluet, si quidem eo ipsoquod lavat, speciem quandam spurcitiei animis eorum repraesentat. Eandem quoque ob causam consuetudo minime decora est, si quis re quapiam odiosa, quod fit, in viis oblata, statim ad comitem se convertat, eique illam monstret: multo minus decebit alterirem foetidam, ut olfaciat, porrigere. quod nonnumquam facere aliqui solent, atque adeo urgere, cum etiam naribus aliorum rem illam graveolentem admovent, et inquiunt, Odorare amabo quantopere hoc foeteat: cum potius dicendum esset, Quia foetet, noli odorari. Sicuti iam hi ipsi eiusdemque generis mores molestiam afferunt iis sensibus ad quos proprie pertinent: ita aures quoque offenduntur crepitu dentium, cum ii compressi quasi atteruntur: item flatu, stridore, et strepitu ex collisione duorum lapidum, aut frictione ferramentorum orto: a quibus quantum fieri potest, quilibet sibi cavebit. Neque tamen unam hanc cautionem sibi sufficere existimabit, verum etiam a cantu, praesertim si cui vox inconcinna et acerba sit, sociosque quibus cum cantitet non habeat, studio sissime abstinebit. Quod tamen a paucissimis fieri fere solet. Immo ii qui natura minime idonei sunt, quam saepissime tale quid agere videntur. Sunt quoque nonnulli qui in tussi aut sternutamento page 7, image: s024
 
tantum concitant sonitum, ut aliorum aures quasi obtundant, quorum aliqui eo ipso tempore faciem quoque eorum quibus adsunt, valde equidem inconsiderate et immodeste, pituitae suae aspergine collinunt. Invenias quoque qui inter oscitandum, aut ululare, aut rudere soleat, quiquetum, or sic diducto et hiante, nihilominus loqui, et sermonem suum continuare velit: emittens interim vocem seu potius fremitum quendam, non dissimilem ei, qui auditur in mutis, cum se ipsos vi quadam ad loquendum impellere annituntur. Qui quidem mores indecori, simulque et auribus et oculis ingratissimi, accurate sunt fugiendi. Huc accedit, quod homo bene moratus a nimia quoque oscedine sibi debeat temperare, et id non solum ob causas enumeratas, verum etiam quod huiusmodi oscitatio videatur oriri ex quadam satietate et fastidio: quod is, qui usque adeo saepe oscitat, alibi potius, quam ubi est, esse desideret: at que adeo praesens sodalitium, colloquia, et mores eorum quibus cum est, aversetur. Et certe etiamsi quis plerumque ad oscitandum promptus sit: nihilominus tamen, si negotio aliquo iucundo, aut meditatione seria sit occupatus, facile oscitationis obliviscitur. Sed ei qui ab omni negotio vacuus et segnis est, facilime se ea suggerit. Proinde fit, si unus aliquis oscitet, in coetu hominum ab animo et corpore otiosorum, ut tum quoque omnes illi, quod saepenumero factum videre potuisti, continuo iterum oscitent: quasi ille in page 8, image: s025
 
memoriam hoc eis revocarit, quod ipsi, si modo recorati essent, priores facere voluissent. Cumque in lingua quoque Latina hominem oscitantem cum negligente et socorde plane eundem esse constet: vitanda est perversa haec consuetudo, quae, ut diximus, et visu iniucunda, et auditu odiosa, et appetitui quoque ipsi contraria est. Ea enim si quando utamur, non solum significamus, nobis sodalitium, in quo sumus, non magnopere placere: verum de nobismet ipsis indicium quoddam facimus parum honorificum, quod scilicet simus animo somnolento et veternoso. quod ipsum certe parum nos iucundos et amabiles facit iis, quibus cum conversamur. Indecorum quoque est cum screatu et tussi salivam et mucum expectorare, aut postquam nasum emunxeris, in strophiolum diductum inspicere, quasi fieri potuerit, ut margaritae tibi aut pyropi e cerebro exciderent. Huiusmodi enim in aliorum convictu actiones et mores ita pleni sunt fastidii et nauseae, ut propter eos nemo nobis bene cupere possit. Immo si quis forte animo in nos propensiori esset, is istis et similibus plane a nobis alienaretur, Inconcinnus quoque mos est, si quis poculo vini e quo alius est bibiturus, aut cibo qui alteri apponitur comedendus, odorandi gratia nasum admoveat, Immo nolim quemquam vel ea quoque odorari, quae ipse comedere aut bibere cogitat. siquidem fieri potest, ut ex naribus aliquid excidat, quod alteri nauseam concitet, etiamsi eo forte tempore nihil page 9, image: s026
 
deciderit. Praeterea si meo consilio obtemperare velis, vitrume quo tu biberis, non porriges alteri ut bibat, nisi is forte plusquam domestica familiaritate tibi sit coniunctus. Multo minus pyrum, aut quemcumque ex fructibus alium, dentibus tuis arrosum dabis alteri. neque hoc te movebit, quod res iam enumeratae, tibi non magni momenti esse videantur: vulnera enim, etiam minuta, si multa sint, hominem solent occidere. [Note: COMES Richardus,] Fuit iampridem Veronae Antistes sacratum literarum scientissimus, omnique liberali doctrina politissimus, cui nomen erat Ioanni Matthaeo Giberto. Is inter ceteras suas consuetudines laude dignissimas, ea quoque morum elegantia, eaque liberalitate fuit erga homines ingenuos et honestos suo hsopitio utentes, ut eos domi suae omni honore afficeret, non quidem magnificentia, quae modum excederet, sed mediocri, atque adeo tali quae hominem sacris initiatum deceret. Evenit igitur, cum eo tempore Veronam transiret homo quidam nobilis, quem Comitem Richardum appellabant, ut is dies complures cum hoc Episcopo, eiusque familia, in qua plerique omnes et moribus et litteris satis bene erant exculti, commoraretur. Quibus ipsis cum hic hospes inter viros ordinis eque stris maxime politus et festivus esse videretur, magnopere eum laudabant, et omnibus deinceps quoque modis maximi eum fecissent, nisi minuta quaedam labecula, moribus illius fuisset aspersa. Quam cum praesul vir page 10, image: s027
 
intelligens ipse quoque animadvertisset: rem illam omnem cum quibusdam suorum intima sibi familiaritate coniunctis, communicavit. qui etiamsi talem hospitem temere offendere vererentur, tandem tamen de eo amice Comitem admonere operae pretium esse censuerunt. Quocirca quando iam Comes bona cum gratia die sequenti discessurus, omnibus valedixisset, Episcopus unum quempiam ex familiaribus hominem prudentem et circum spectum accersivit, eique hoc negotii dedit, ut Comitem equo insidentem, iterque iam ingressurum aliquousque, tamquam honorificae assectationis gratia, deduceret: atque inter eundum, ubi opportunum videretur, quam maxime fieri posset, comiter amiceque illud, de quo inter ipsos iam antea convenerat, ei significaret. Erat autem ille Episcopi domesticus homo provecta aetate, singulari doctrina, incredibili humanitate, praeclara eloquentia, vultu quoque admodum suavi et gratioso: qui ipse bonam vitae suae partem in aulis magnorum principum consumpserat, vocabaturque et forte etiamnum vocatur, Galateus, cuius petitione et consilio inductus, primo huncipsum libellum coepiconscribere. Is igitur cum Comiti abeunti a latere esset, statim se in suavissimum de variis rebus sermonem apud ipsum insinuavit. cumque iam de his, iam de aliis rebus iucunde fabulati essent, tempusque Veronam regrediendi prope adesse videretur, atqueipse adeo Comes instaret, ut rediret ad suos, eoque page 11, image: s028
 
illum nomine retrorsum aliquantulum deduceret: ibi tandem Galateus, vultu sereno, verbisque iucundissimis, ita Comitem est allocutus, Maximas tibi, mi Domine, Antistes Veronensis, dominus gratias agit, pro honore qui sibi a te habitus est, eo ipso, quod non dedignatus es hîc divertere, et in aedium suarum angustiis aliquantisper commorari. Praeterea cum hanc tuam ergase humanitatem plane singularem esse agnosceret: iniunxit mihi, ut munus aliquod suo nomine tibi offerrem, maioremque in modum a te petit, ut idipsum bono laetoque animo accipere tibi libeat. Munus autem hoc est: iudicat te dominus Episcopus virum nobilem esse, usque adeo venustum, optimisque moribus excultum, ut vix unquam tui hac in parte similem vidisse se arbitretur. Quo etiam nomine factum est, ut cum accuratiori quadam consideratione mores tuos contemplaretur, sigillatimque omnia examinaret: nihil omnino in iis inveniret, quod non summopere et festivum et commendatione dignissimum esse videretur. Immo sine ulla plane exceptione te probaret, nisi uni solummodo actuituo, nonnihil deformitatis inesset, quando scilicet in mensa inter manducandum quassatione oris et labiorum, velut poppysmate quodam novo, aures assidentium non mediocriter offendis. Id quod dominus praesul indicari tibi voluit, petitque ut quam accuratissime deinceps a vitiosa hac consuetudine studeas abstinere: et ut amicam hanc reprehensionem, cum page 12, image: s029
 
admonitione coniunctam, loco pretiosissimimuneris bono animo accipias. Certo enim hoc sibi persuadet, neminem in universo orbe esse, qui tali te munere cohonestaret. Comes, qui de hoc defectu suo numquam antea esset admonitus, quando audiret, tale quid quodammodo sibi exprobari: primo aliquantulum erubuit: sed tamen in morem viri cordati satis cito se ipsum recolligens, ita respondit. Quaeso meis verbis haec ad Episcopum referas: Si dona, quibus se mutuo homines afficiunt, omnia talia essent, quale hoc ipsius est, futurum profecto, ut illi multo, quam iam sunt, essent opulentiores. Pro festiva tamen hac ipsius in me humanitate et beneficentia magnas illi gratias ages, certoque illi confirmabis, me deinceps sine dubio, et satis accurate hoc vitium meum esse emendaturum. Tu interim bene vale, et salvus ad tuos redi. Quid iam credemus Episcopum hunc cum sua nobili familia dicturum fuisse istis, quos nonnumquam porcorum instar videmus, toto quasi rostro iuri immersos, ut ne semel quidem faciem attollant, aut oculos, atque adeo multo minus manus a cibis appositis quoquam dimoveant suas: qui item buccis usque adeo utrinque inflatis, qusi vel tuba canerent, vel flatu foculum excitarent, non edunt cibos, sed deglutiunt. quos videas manus paene ad cubitum usque commaculare, et mantilia eum in modum conspurcare, ut panni illi laceri, et sordibus abstergendis destinati, nonnumquam his mundiores esse page 13, image: s030
 
deprehendantur. Iis tamen illi mantilibus non verentur saepiuscule, aut sudorem detergere (qui propter festinationem et studium vorandi immodicum uberrime emanans, per frontem et faciem illorum circumquaque in collum defluit) aut etiam nasum, quotiescumque liberit, emungere. Profecto homines moribus usque adeo spurcis inquinati, non indigni modo sunt, qui mundissimo nobilis huius antistitis hospitio excipiantur, verum etiam ex omnibus iis locis, ubi sunt homines elegantes, plane essent eiciendi. Cavebit igitur sibi homo moratus, ne ita digitos suos inungat, ut inde mantile contaminetur: id enim nauseam movet videnti. Consuetudo etiam minime polita est, eum, qui tibi in cibum appositus est, panem, fricando comminuere. Pueri quoque ingenui qui circa mensae ministeria sunt occupati, null modo aut caput, aut quam cumque alteram corporis partem in conspectu domini sui, cibum sumentis, scabere debent aut fricare, neque etiam, quaecumque ea sint, membra vestibus cooperta, manibus contingere, aut gestuum similitudine eius rei indicium prae se ferre. Quemadmodum pocillatores nonnulli, supina quadam incuria insulsi, faciunt, cum aut manus in sinum inserunt, aut easdem a tergo sub vestibus occultant. Eas enim tum palam potius in conspectum aliorum, citra ullam suspicionem, proferre debebant: et quidem ita accurate lotas et mundas, ut ne minimum quidem spurciciei alicuius signum in iis appareret. Iidem cum aut patinas page 14, image: s031
 
mensaeimponendas afferunt, aut pocula bibituro porrigunt, eo ipso tempore ab eiectione sputi et tussiendo, et quidem multo magis a sternutando sibi cavebunt. In his enim et similibus, tantundem potest, tantundem que fastidii domino affert, alicuius immundiciei suspicio: quam si revera tale quid contigisse constaret. Proinde operam dent ministri, ne dominis suis huiusmodi occasiones sinistre suspicandi praebeant. Quod enim fieri potuit, aeque taediosum est, ac si revera factum fuisset. Quod si aliquando aut pyrum assatum foco exemeris, aut panem tostum sustuleris e prunis, non debebis in ea, cineris tollendi gratia, inflare. Dici enim solet, numquam esse ventum sine aqua, sed potius vel ad parellam levi brachio cinerem excuties, vel num qua alia ratione commode eximi possit, cogitabis. Linteolum quoque tuum, avasi recens lotum, alteri non porriges: is enim cui porrigis, an mundum sit ignorat, ideoque facile hoc modo posset offendi. Quando quis cum altero collo quitur, non ita prope eiastabit, ut suo illum halitu possit contingere. Invenias enim, qui laterius animam, etiam non graveolentem, ferre nequeant. Hi et huius generis mores et consuetudines hominibus magnopere displicent, et propterea studiose sunt vitandi. Fieri enim potest, ut, quod supra dictum est, alicui ex sensibus eorum, quibus [Note: Displicentia appetitioni,] cum vivimus, moleste adversentur. Iam vero de iis mentionem faciamus, quae sine peculiari aliqua sensuum molestia, tamen appetitioni et page 15, image: s032
 
desideriis plerorum que hominum, si quando fiant, displicent. Scito igitur res multas et varias esse, quas naturali quodam instinctu homines appetant. Siquidem alii iracundiae, alii gulae, alii libidinibus, alii avaritiae, alii aliis appetitionibus cupiunt satisfacere. In mutua vero cum aliis communione, non videntur homines aliquid eorum quae commemorata iam sunt, vel requirere vel appetere posse. Etenim illa, non in moribus, congressibus, et communicatione sermonum familiari, sed in aliis quibusdam consistunt. Ea igitur hac in parte expetunt, quae ex familiari hominum inter se conversatione proficisci praestarique possunt. qualia videntur esse, erga eos quibus cum vivimus benevolentia et observantia, cum suavi quadam voluptate, aliiisque his non dissimilibus coniuncta. Propterea nec dici nec fieri debent, quae indicio esse possint, eos quorum convictu utimur, aut non valde a nobis amari, aut certe non magni fieri. Proinde consuetudo parum concinna videtur esse, quae tamen multis in usu est, ut dedita quasi opera obdormiant, eo in loco, ubi societas quaepiam honesta mutuis colloquiis se oblectat. Hoc enim qui faciunt, eo ipso demonstrant, se eos qui adsunt non magni facere, eorumque praesentiam et colloquia parvae sibi curae esse. Mitro iam quod inter dormidum, praesertim si quis parum commode habeat, aliquid commitri potest, quod et auditu et visu ingratum sit. Et quidem iisdem illis somnolentis, videas non rato sudorem per faciem, page 16, image: s033
 
salivamque per barbam defluere. Eandemque ob causam mos videtur molestia non carens, si quis ex honestorum hominum inter se confabulantium consessu surgat, et per cubiculum inambulet. Reperias quoque nonnullos, qui ita se movent, contorquent, extendunt, item qui oscitant, seque iam in hoc, iam in alterum latus convertu~r, quasi eo ipso tempore febri corriperentur. Id magnum profecto signum est, quod sodalitatem cui intersunt, habeant fastidio. Similiter male faciunt ii, qui modo hanc, modo illam epistolam ex pera extrahunt et legunt: et his quidem multo peius ille, qui forpicula aut cultello educto, totum se adungues resecandum componit, quasi praesentem societatem nihili faciat, atque ideo, fallendi tempotis gratia, aliquid aliunde recreationis sibi quaerat. Ab istis quoque moribus, qui multis tamen in usu sunt, studiose est abstinendum, nimirum, ut intra dentes non cantemus, aut digitis pulsum tympanorum imitemur, aut alterna pedum iactatione nos deformemus. Omnibus enim istis quis indicat, nihil se alios curare. Praeterea nequaquam decet, ita sessum se collocare, ut alteri vel scapulas obvertas, vel eum in modum pedem extollas, ut eae partes corporis, quas vestibus regi convenit, aliorum oculis subiciantur. Haec enim, et eiusdem generis quae sunt, fieri non solent, nisi apud eos, quorum de nobis iudicium non veremur, verum tamen est, si vir aliquis primarius, tale quid in conspectusui cuiusdam domestici, aut amici tenuioris page 17, image: s034
 
faceret, eum non tam superbiae, quam amoris et familiaritatis indicium, eo modo esse facturum. Debet etiam quilibet corpore erecto esse, neque in alterum tamquam in fulcrum se inclinare. Qui cum altero colloquitur, non illi latus subinde fodiat, quod multi post singula quaeque verba facere consueverunt, ita fere loquendo: An non dixi ego verum? Ecquid tibi videtur? quid ais mi domine? dumque ita dicunt, continuo [Note: Vestes.] interim cubito suo alterum stimulant. Honeste quoque, pro ratione conditionis et aetatis suae, vestitus, quilibet in publicum prodeat: qui enim aliter facit, alios prae se videtur contemnere. Quam ob causam graviter ferebant, seque despici arbitrabantur cives Patavini, si quando obambulare per civitatem suam conspicarentur nobilem Venetum, non toga honoratiore, sed tunica tantum curta indutum, quasi sibi in pago aliquo versari videretur. Vestes praeterea non solum ex panno bono confectae sint, verum etiam cum firma quadam animi inductione adigat se ipsum unusquisque, ut, quantum fieri potest, in cultu corporis morem civium et popularium suorum ipse quoque imitetur, seque ad praesentium temporum consuetudinem traduci patiatur, etiamsi vestes, quibus hodie utimur, forte minus aut commodae, aut corpori nostro habiles sint, quam vel revera fuerunt antiquae, vel tibi saltem videntut fuisse. Si item tota civitas tua comam tondeat, nolim te unum caesariem tuam ostentare. Aut si cives omnes barbati sint, nolim page 18, image: s035
 
te unum conspici imberbem. Hoc enim est singularem et aliis contrarium esse: cum tamen hominibus, in quottidiana morum consuetudine, non nisi necessitate aliqua, de qua mox dicemus, urgente, debeamus adversari. Hoc enim etiam magis quam quaecumque alia cui assuevimus vitiositas, hominibus nos reddit invisos. Proinde nihil est, quod in his similibusque rebus, unus te publicis omnium moribus opponas, immo potius cum quadam mediocritate illis te accommodabis: ne scilicet, tu solus inter cives tuos ille sis, qui tunica ad talos usque demissa utatur, cum reliqui omnes eandem habeant longe breviorem, et vix ultra zonam prominentem. Sicuti enim fit, ut, cum aliquis vultu est monstroso, et facie rugis obsita, id est, tali, quae ab usitata et naturali oris humani figura plurimum abhorreat, sicuti inquam fit, ut ille omnium in se oculos cum quadam admiratione convertat: ita etiam plane simile quippiam acciditiis, qui singulari et inusitato aliis modo et forma vestiuntur, seque non ad aliorum iudicia, sed suum solummodo appetitum conformant. Horum igitur alios videas incedere coma eleganter promissa, barba autem vel magna ex parte resecta, vel etiam ad cutem abrasa: alios reticulo comam astringere, aut pileos quosdam grandes more Helvetiorum capiti imponere. ita fit, ut quilibet admirabundus ad illos respiciar, aliqui etiam quasi circulo facto circum sistant: tamquam eos ibi contemplentur, qui sibi in pugna contra mores page 19, image: s036
 
totius, ubi vivunt, gentis, victores exstitisse videantur. Vestes etiam habiles et ad corpus aptae sint, et cum quodam decoro eidem accommodatae. Qui enim vestibus utuntur pretiosis et splendidis, quae tamen neque eleganter factae, neque corpori suo convenire videntur, ii alterutrum ex duobus indicant: quod nimirum aut quomodo placeant aut displiceant aliis, non sint solliciti: aut certe quid venustum et concinnum sic, non intelligant. Atque ita moribus hisce suis suspicionem quoque in animis eorum, quibus familiariter utuntur, concitant, quod eos non magni faciant. Proinde ipsi quoque ut plurimum, toti illi societati parum accepti sunt, multo minus ab eadem cum quadam benevolentia diliguntur. Praeter hos nonnulli alii sunt, qui ulterius progrediuntur, neque solum sinistre de se suspicandi occasionem aliis praebent, sed re ipsa et factis quoque tales se getunt, ut nullo plane modo cum iis conversari quis possit, Semper enim toti reliquae societati in mora sunt, eique incommodare et molesti esse non desinunt: quando numquam se expediunt, numquam satis ex sententia prompti et parati sunt. Immo cum omnes iam, ut mensae accumbant, praesto sunt, cibique iam appositi, et lotae sunt manus: tum ipsi, quasi aliquid scripturi, aut calamum cum atramentario, aut ad urinam reddendam matulam poscunt: aut se corpus nondum exercuisse conqueruntur, dicentes interim, Satis adhuc superest temporis, potestis adhuc aliquantisper page 20, image: s037
 
exspectare: quid sibi vult hodiernae diei inusitata festinatio? Atque ita reliquos omnes impediunt, tamquam ii, qui sui solummodo, suaeque commoditatis et voluptatis rationem habeant. Insuper iidem illi in omnibus rebus aliis praeferri potioresque volunt haberi, se in lectulos mollissimos collocare: cubicula optima occupare: primo eoque commodissimo loco accumbere: alios sua solius causa sollicitos esse, atque adeo ab omnibus coli et honorari. quibus nihil unquam placet, nisi quod ipsi excogitarunt et fecerunt: ceteros naso suspendunt, sibique imaginantur, in epulis, in exercitiis eque stribus, in ludis, omnique animi relaxatione, suitantum ab aliis rationem haberi debere. Quidam alii usque adeo sunt cerebrosi, tetrici et acerbi, ut nihil quod satis ipsis placeat, fieri a quoquam possit: et qui semper, quicquid tandem illis dicatur, respondent vultu toruo: neque obiurgationum, conviciorumque, quibus ministros suos adoriuntur, unquam faciunt finem: atque ita continua quadam molestia, totam societatem afficlunt, cum haec et his similia subinde iterant: Vah quam tempestive me hodie excitasti? Vide quaeso quam belle mihi hunc calceum extersisti? Neque etiam hodie in templum me es comitatus. Bellua. nescio quid in mora sit, quo minus hic pugnus in mala tibi haereat. Rationes hae omnes inconvenientes sunt, et odiosae, et sicuti mors ipsa fugiendae. Etiamsi enim quis vere et ex animo modestus esset et humilis, moresque istos, non tam page 21, image: s038
 
malitia, quam incuria pravaque assuefactione usurparet, nihilominus tamen, quoniam in conversatione illa externa quaedam superbiae prae se ferret indicia, odia aliorum nullo modo posset effugere. Siquidem superbia nihil aliud est, quam lios nihilo aestimare. Cum tamen, ut initio dixi, unusquisque licet nullius sit, quantivis tamen pretii esse, censeri velit. Fuit Romae ante annos non ita multos vir praestantissimus, acutissimoque ingenio, et doctrina plane singulari, [Note: UBALDINI Bandinelli Apophthegma.] Ubaldinus Bandinellus. Is dicere solebat, quotiescumque ad palatium Pontificis accederet, aut ex eodem domum rediret, in maxima illa, plenisque plateis sibi obvia, non solum nobilium aulicorum, antistitum et magnatum, verum etiam hominum pauperum, mediocrium, et plane tenuium multitudine, neminem sibi occurrere, qui vel pluris vel minoris, quam ipse esset, sibi in animo suo faciendus esse videretut. Et certe, si quis virtutis in homine illo excellentiam plane singularem perpendere voluisset, pauci profecto fuissent inventi, qui ullam in partem cum ipso dignitate potuissent comparari. Verum enimuero in rebus eiusmodi, omnino se homines non tali ulna metiri debent: sed potius ad stateram molitoriam, quam trutinam monetariam se ponderare. Conveniens enim est in aliis ad se admittendis et accipiendis, non tam quantum revera quis valeat perpendere, quam que~admodum in monetis, quarum valor in consuetudine et usu quottidiano est, quanti vulgo page 22, image: s039
 
quis fiat confiderare. Quare in praesentia et conspectu eorum hominum, quibus placere cupimus, nihil tale faciendum est, quod potius dominii quam sodalitatis indicium prae se ferat. Actiones praeterea et gestus nostri omnes tales esse debent, ut aliquam reverentiae praeclaraeque de iis apud quos sumus existimationis significationem testentur. Qua de causa fit, ut res nonnullae, quae suo tempore factae, culpari non possent, ratione tamen loci et personarum praesentium magnopere reprehendantur. qualia sunt, quorum iam antea quoque facta est mentio, aculeatis et acerbis expostulationibus domesticos obiurgare, et quidem multo magis eosdem verberibus castigare. Hoc enim est imperium et iurisdictionem [Note: Iracundia et excandescentia.] suam exercere, quod in praesentia eorum, quos honorifice aliquis observat, fieri nequaquam solet. Taceo iam, quod ille ipse totum cui inter est coetum offendit, eorumque fermones et colloquia corrumpit: praefertim si tale quid faciatin mensa, loco nimirum non offensionis, sedhilaritatis. Dico igitur, minime decere, utin mensa quis, quicquid tandem accidat, itascatur: vel si omnino arceri iracundia non possit, accurate tamen eam dissimulandam, ne quod molestiae qua afficeris, indicium appareat, idque ob causas iam antea enumeratas. Et hoc maxime tum cavendum tibi est, cum exteros forte ad cenam adduxeris. Siquidem a te laetitiae causa sunt invitati, et iam eos contristas. Sicuti enim acria, ab aliis manducata, tuis etiam dentibus, si videas, stuporem page 23, image: s040
 
inducunt: ita alienatum molestiarum aspectu, nos ipsi quoque perturbamur. Refractarii sunt ii, qui in re omni aliorum desideriis, id quod vox [Note: Refractarii.] ipsa indicat, volunt contraria. Refractarius enim cum repercutiente et reluctante plane est idem. Quam autem utilis sit huiusmodi contumacia ad animos hominum conciliandos, eorumque benevolentiam comparandam, tu ipse facile iudicaveris: quandoquidem illa in opponendo se alterius oblectamentis consistit. Id quod non amici inter se, sed inimici facere consueverunt. Proinde qui amoris aliorum studiosi sunt, magna quadam contentione se ipsos ad vitandum hoc vitium adigunt. Id enim neque voluptatem aut benevolentiam, sed odium potius et fastidium parit. Immo convenit ex alterius desiderio, nisi damnum aliquod aut pudor obstet, suam oblectationem comparare, et id quidem semper facere, et sermonem quoque suum ad aliorum potius quam proprium affectum accommodare. Neque decet ut aut rustici erga alios simus, aut plane peregrini: sed potius iucundi et quasi domestici: nihil enim alias inter oleam et oleastrum, reliquasque eius generis plantas discriminis esset, nisi quaedam sativae et domesticae, quaedam silvestres censerentur. Suavem autem et iucundum eum esse scito, cuius mores erga alios in quottidiano convictu tales sunt, qualibus inter se, qui amici sunt, moribus uti consueverunt. Hic enim peregrinus qui page 24, image: s041
 
est, is ubique locorum advena seu extrarius esse videtur. Sicuti ex adverso indigenae, ubicumque sint, uniuscuiusque noti et amici esse existimantur. [Note: Morositas.] Quapropter conveniens est, quemque se assuefacere, ut aliios suavi quodam modo salutare, cum eis colloqui, ipsis respondere, et se unicuique tamquam popularem et familiariter notum possit ostendere. In quo faciendo quam plurimi alucinantur, qui nullum unquam placide intuentur: qui libenter omnia, quae ab aliis asseverantur, negant: et quidquid ab aliis, vel benevolentiae gratia ipsis praestetur, id rustice aversantur, more hominum extraneorum et barbarorum, qui ferre non possunt, ut ab aliis vel salutentur, vel deducantur: qui numquam salibus aur sermonibus amicis se exhilarant: et omnia etiam officiose ab aliis prolata respuunt. Fabius mihi mandavit, ut suis tibi verbis salutem dicerem. Quid, malum, mihi cum illium salutatione? Item Publius nuper me interrogavit quomodo valeres: Veniat ergo et manuin carpum immissa, pulsum arteiaemihi exploret. Huiusmodi homines, et quidem merito suo, parum ab aliis diliguntur. Inconcinnum quoque est, esse melancholicum et cogitabundum, eoque exloco, [Note: Melanchelia.] ubi quis est, quasi abreptum, et extra se ipsum constitutum. Et quamvis hoc ferri forte possit in iis, qui multos iam annos in consideratione et contemplatione artium liberalium toti fuerunt: in reliquis tamen sine omni dubio probari hoc non debet, Immo illi ipsi prudenter facerent, page 25, image: s042
 
si eo tempore, quo meditationibus suis indulgere cogitant, ab aliorum consuetudine penitus [Note: Tevoritas.] abstinerent. Tenero quoque et delicato animo esse plurimum dedecet, maxime virum. cum eiusmodi enim hominibus tali modo conversari, non societas quaedam aequabilis, sed seruitus videtur esse. Invenias profecto nonnullos, qui ita tenelli et fragiles sunt, ut vivere et conversari cum illis, nihil aliud sit, quam vitris etiam subtilissimis esse circumdatum, usque adeo levissimos quosqueictus pertimescunt, ut, vitrorum instar, molli semper brachio illos tractare et observare oporteat. Sienim non satis prompte sollicitequeillos salutes, invisas, reverearis, et ad interrogata illorum respondeas, ita, ut etiam multo magis, se excruciant, quam alius faceret, iniuria longe gravissima afectus. Iidem usque adeo titulis delectantur suis, ut, nisi ad unguem quis eos, ita uti volunt, compellet, acerbissime ea de re conquerantur, et e vestigio inimicitias animo concipiant immortales. Vocasti me amicum, non dominum. Quare non dicis mihi vestra excellentia? ego profecto, utscias, Dominus Ioannes vocor. Neque etiam eo quo decuit loco in mensa accubui. Heri quoque, non dignatus es domimeinuisere, sicuti ego te salutavi nudiustertius. Nequaquam hoc pacto mecum, et cum mei similibus oportet vonversari. Hi certe eousque alios adigunt, ut ne unus quidem sit, qui suo illos aspectu dignos existimet. Nimis enim, immo plane supra modum se ipsos amant, et in page 26, image: s043
 
eo occupati dum sunt, parum admodum ad alios amandum temporis ipsis relinquitur. Expetunt autem, quod in principio quoque dictum est, homines, in moribus eorum, quibus cum familiariter est vivendum, omnem eam, quae esse tali in conversatione potest, suavitatem et voluptatem. Cum hominibus autem usque adeo fastidiosis, et quorum amicitia ita facile, instar lini tenuissimi, rumpitur, commorari, non est familiariter cum illis vivere, sed eorum esse mancipium. Ideoque non solum nemo est, qui hac illorum consuetudine delectetur, verum etiam maiorem in modum omnes eam aversantur. Haecigitur morum teneritas et mollicies mulierculis relinquatur. [Note: Sermo.] In sermone quoque familiari mulitis et variis peccatur modis: inprimis autem in ipsa sermonis materia, quae nec frivola esse debet, nec vilis. auditores enim talibus non attendunt, et propterea quoque nihil inde voluptatis percipiunt. imo recitatoremipsum, cum suis fabellis habent contemptui. Neque tamen nimis aut subtile aut exquisitum colloquiorum argumentum est deligendum. Plerique enim cum molestia talibus auscultant. Diligenter quoque est cavendum, ut colloquii materies talis sit, quae nemini ex praesentibus, aut ruborem incutiat, aut in alicuius vergat ignominiam. De rebus quoque spurcis et obscenis non est loquendum, quantumvis id iucundum et delectabile esse videatur. Honestos enim homines non nise rebus honestis placere aliis decet. Nihil etiam ulle page 27, image: s044
 
modo contra Deum et sanctos, sive serio, sive iocoi id fiat, est dicendum, quantumivis parui momenti, et cum oblectatione coniunctum aliis hoc esse existimetur. qua ipsa in resaepenumero peccavit nobile illud loannis Boccatii sodalitum, in suis fabulis, ita ut illae in acres quoque omnium intelligentium reprehensiones, et quidem suo merito, inciderint. Scitoigitur, quod per ludibrium de Deoloqui, non solum sit defectus nebulonis scelerati et impii, verum etiam vitium hominis pessime instrtuti et morati. immo tale quid audrie acerbissimum est, multosque invenias, qui iis ex locis, ubi de Deo contra quam decet sermo est, cupide discedant. Neque solum de Deoloquendum est sancte: sed in omni quoque colloquio, quantum fieri potest, cavendum est, ne verba, vitae factorumque parum laudabilium sint testimonia. Siquidem homines etiam propria dsua vitia in aliis oderunt. Eodem plane modo inconveniens est, loqui de rebus, praesenti tempori, et personis audientibus, contrariis: etiamsi eae tales sint, ut per se et suo loco dictae, et bonae et sanctae essent futurae. Cessent igitur contiones de rebus sacris in consessu iuvenum, qui hilaritatis et iocationis gratia convenerunt. Diebus quoque publicae laetitiae destinatis, et in convivio, non recitentur histioriae melancholicae: ibidemque vulnerum, morborum, mortis, suppliciorum, pestilentiae, aliarumque rerum funestarum et tristium nulla sit mentio, nulla recordatio. aut si forte quis in huiusmodi rerum page 28, image: s045
 
commemorationem inciderit: is modo quodam dulci et commodo ab eo proposito abducendus, et sensim in mentionem rerum magis laetarum et eiloco convenientium est traducendus. Etiamsi forte multo saepius lacrimis mottales, quam risu inidgeant. Quam ipsam ob cavisam fabulas illas luctuosas, quas Tragoedias appellant, initio inventas esse volunt, ut more illis temporibus usitato, in theatris repraesentatae, lacrimas iis, quibus id opus esset, elicerent, atque ita illi ex infirmitate sua subinde deplorata convalescerent. Sed ut ut hoc sit, non decet eorum, quibus cum confabulamur, animos contristare, eo maxime in loco ubi non luctus, sed laetitiae voluptatisqe gratia commorantur. Etiamsi forte aliquis cupiditate lacrimandi aegrotus ibidem reperiatur. cuius equidem desiderio facile quis medicaretur, vel sinapis acrimonia, vel etiam in locum fumosum eundem collocam do. Quamobrem nullo modo excusari potuit Philostratus ille apud Boccatium, de orationis suaeargumento reum funestarum et mentione mortis plenissimo, cum ea in societate loqueretur, quae tantum cupida laetitiae, nihil praeter eandem desiderabat. Rerum igitur tristium et melancholicarum nerrationem eo modo instituere, ita inco~veniens est, ut multo sit satius plane tacere. Errant quoque illi, modo non dissimili, quibus nihil unquam aliud in ore est, quam sui infantes, uxor, nutrix. Vah quantum heri vesperi risum meus mihi filiolus excitavit! Audite quaeso, page 29, image: s046
 
numquam vidistis puerum tam amabilem, quam meus est Scirtus. Item talis et talis est mae uxor: haec et haec mecum hodie est locuta. Incredibile est, quam illa sit mulier sapiens et intelligens. Nemo usque adeo est otiosus, qui ad talia respondere, aut huiusmodi ineptiis possit vacare. nemo quque est, qui haec audiendo molestia non afficiatur. [Note: Somnia.] Male quoque faciunt ii, qui subinde sua aliis somnia cupide commemorant, tanto quidem cum affectu et admiratione, ut fere sine animi deliquio illis auscultare non possis. Praesertim cum recitatores illis tales plerumque sint, ut quis eorum etiam facta singularia, quaeque a maxme vigilantibus praestita sunt, audiendo, oleum et operam perdidisse sit existimandus. Quapropter materia dicendi usque adeo vili, ut plerumque sunt somnia, aliis molesti esse non debemus. Pleraque enim quae vulgo hominibus offeruntur somnia, inepta sunt et nugatoria. Et etiamsi saepenumero relatum mihi sit, priscos illos viros sapientes, plurima in suis libris somnia, singulari cum prudentia et suavitate persctipta, nobis reliquisse: non tamen propterea minus eruditos aut etiam homines plebeios decet tale quid in suis quoque sermonibus usurpare. Et certe inter omnia quae [Note: Somnium Tomarotii.] in vita audivi somnia (quamusi paucissimis aures meas praebere soleam) nullum mihi unquam dignius visum est, quod vel audiretur, vel cuius nomine verba fierent: quam unum hoc, quod bono illi M. Antonio Tomarotio nobili Romano per quietem est oblatum. qui ipse tamen nequaquam page 30, image: s047
 
illitetatus aut stupidus fuit, sed homo doctrinae singularis, et acuti ingenii. Is igitur dormiens videbatur sibi sedere in officina opulentissimi cuiusdam pharmacopolae vicini sui. ibi cum paulo' post, nescio qua de causa, in populo excitatus esset tumultus, fiebat ut omnia direptioni exponerentur, cum hic ecligmata, ille hypotrimmata, alius hoc, alius illud acciperet, et subito quam avidissime deglutiret: ita quidem ut brevissimo tempore interiecto, ibidem neque ampulla, neque urceus, neque pyxis, neuqe vasculum relinqueretur ullum, quod non esset vacuum et exsiccatum. Unum solumodo vitrum, et id quidem satis exiguum ibi erat, ad summum usque repletum limpidissimo quodam liquore, quem plerique omnes dnegligebant, gustare volebat nemo. His ita factis, continuo videbat eodem ingredi senem statura corporis augusta, quique ipso aspectu cuivis admirationem, venerationemque sui iniceret. Is cum subtristis thecas et capsulas pharmacopoei intuens, animadverteret alias evacuatas, alias eversas, earumque bonam partem fractam esse, forte etiam vitrum, cuius antea facta est mentio, conspicatus, subito id ori admotum, ita avide exhausit, ut in eo neguttula quidem relinqueretur. Quo facto, eodem quo reliqui, modo discedebat. Eoigitur nomine, cum vehementi quadam admiratione affici videretur Flaminius, conversus ad pharmacopolam rogat, quinam is senex esset, et qua de causa aquam illam, ab omnibus aliis repudiatam, tanta cum page 31, image: s048
 
voluptate ebibisset. cui respondere videbatur pharmacopola, his verbis, ô fili, senexille, quem vidisti, ipse Deus est, aqua autem ab omnibus aliis, ut vidisti, spreta, et ab hoc uno exhausta, fuit Discretio, quam homines, sicuti forte reipsa expertus es, nullo modo, nesupremis quidem labirs volunt contingere. Huius ergo generis somnia credo non incommode recitari, et cum voluptate et fructu audiri posse. Magis enim cogitationi animi vigilantis, quam visionibus dormientis, virtutuque, ut ita dicam, sensitivae, sunt similia. Reliqua vero inepta quae sunt, et nullius sententiae somnia, qualia pleraque, quae a nobis nostrique similibus videntur, esse consueverunt, (viri enim boni et eruditi etiam cum dormiunt, meliores sapientioresque sunt improbis et indoctis) oblivi oni tradenda et unacum somno missa sunt facienda.
 
Et etiamsi res nulla reperiri posse videatur, quae somniis vanior sit: taemen revera una quaepiam plus etiam levitatis habens, reliqua est, nimirum [Note: MENDACLA.] mendacium. Nam eius, quod quis in somno vidit, quaedam velutiumbra et sensus antea futi: mendacii vero neque umbra, neque imago unquam exstitit ulla. Quocirca aures et animi eorum qui auscultant, multo minus mendacio quam somniis recensendis, sunt onerandi. Quamvis enim mendacia pro veris nonnumquam accipiantur, tamen tenporis successu, eorum auctoribus non solum fides non habetur: vetum audire quoque illos aequo animo nemo page 32, image: s049
 
potest, utpote quorum verbis nihil substantiae, immonec plus nec minus insit, quam si omnino non loquerentur, sed halitum tantum inanem efflarent. Scito etiam multos inveniri, qui mentiantur non malo animo, nec propriae utilitatis gratia, neque etiam ut aliis vel damno sint vel pudori: sed tantum quia per se illis placent mendacia. Sicuti reperias, qui non sitis causa, sed gulosa quadam potandi consuetudine subinde bibant. Alii vana gloria impulsi, de seipsis mentiuntur, et cum quadam iactantia magnifice se efferunt, deque rerum magnarum et mirabilium scientia, quasi soli sapiant, gloriantur. Quin etiam quis, quamvis taceat, reipsa tamen et opere mendacii reus agi potest. Id quod videre est in nonnullis, qui cum mediocri aut etiam vili conditione et loco nati sint: tamen tantum in sua cum aliis co~ versatione sollennitatis usurpant, ita arroganter incedunt, ita prae aliis magnifice et quasi pro contione aut tribunali verba faciant, cum ostentatione loquuntur: ut sine molestia acerbissima spectari non possint. Invenias quoque non paucos, qui etiam si divitiis et possessionibus aliis potiores non sint: tamen torquibus aureis collum circum quaque ita onerant: ita digitos annulis, pileos et vestes bullis et gemmis omni ex parte exornant: ut ne magnati quidem generodsissimo eiusmodi splendor convenire videatur. Haecipsa consuetudo, fastus et inanis gloriae quae ex superbia vanitati filia oritur, plena est: ideoque tamquam intolerabilis et indecens accurate page 33, image: s050
 
est fugienda. Sciendum quoque est, quod in multis, et iis maxime, quae bene constitutae sunt, Rebus publ. legibus cautum sit, ne liceat opulentis nimio vestium splendore piuperioribus se praeponere. Iniuria enim se affici pauperes existimant, si alii, licet specie tantum, maiores, quam ipsi sunt, haberi velle videantur. Sedulo igitur cavendum est unicuique, ne in huiusmodi ineptias temere [Note: Iactantia.] prolabatur. Nemo etiam de sua vel nobilitate, vel honoribus, vel divitiis, multo minus de sapientia gloriari debet, aut industriam, et res gestas vel proprias, vel etiam maiornm suorum, magnifice extollere, aut ad alterum quodque verbum progeniem suam, quod multi tamen facere solent, commemorare. Videtur enimis quihoc facit, eo ipso indicare, quod se hominibus praesentibus cupiat opponere, praesertim si illi non minus nobiles, honesti, et strenui, quam ipse est, sint, aut saltem sibi esse videantur. Vel si illi loco sintinferiores, quod eos quosi vi subigere, iisque suam vilitatem et miserias studeat exprobrare. id quod sine ullo discrimine unicuique displicet. Neque igitur quisquam se extenuare, neque supra modum debet extollere, sed potius aliquid suae dignitati et meritis subtrahere, quam, etiam inre minima, plusculum sibi verbis arrogare. Nam bonum quoque si nimium sit, displicere consuevit. Animadvertendum tamen est, eos, qui sine modo verbis se ipsos extenuant, et [Note: Extenuatio suiipsius.] honores, sine controversia sibi debitos, repudiant, eo ipso maioris superbiae indicium de se page 34, image: s051
 
praebere, quam alteros illos, qui etiam minus sibi debita hac in parte usurpant. Proinde dicere forte aliquis posset, Iottum illum, artis pictoriae in urbe Florentina instauratorem, tantis, quibus cohonestatur, commendationibus vix dignum esse, quod magistrum se appellari veturrit: cum non solum magister, verum etiam sine dubio, pro ratione temporum illorum, magister fuerit plane singularis. Verum sive vituperationem, sive laudem eo modo meritus sit lottus: tamen interim hoc certissimum est, quod is, qui ea, quae omnes alii expetunt, aversatur, eo ipso significet, se alios aut vituperare, aut certe non floccifacere. Gloriam autem et honorem, quae tanto apud alios in pretio sunt, nihili facere, nihil aliud est quam se ipsum supra omnes alios honore et gloriatione exrollere. Nemo enim qui sanus est, res omnium consensu caras et pretio sas contemnit: nisi ii solummodo, qui se optimarum carissimarumque rerum divitiis et abundantia affluere arbitrantur. Quapropter neque cum iactatione de bonis nostris gloriari: neque etiam contemptim de is loqui debemus. illud enim est aliis suos defectus exprobrate: hoc vero eorum virtutes habere ludibrio. Debet autem unusquisque, quantum quidem fieri potest, de se ipsotacere: aut si tempus ipsum, de nobis quid dicendi, necessitatem imponat; delectabilis admodum, de qua supra quoque dictuin, consuetudo est, subbmisse et sine superbia veritatem dicere. Quocircaii, qui aliis placere student, pro page 35, image: s052
 
viribus suis, quam accuratissime abstinere debent ab hoc vitio, quod multis in usu, qui de rebus propositis ita timide suam opinionem proferunt, ut sine gravi molestia audiri non possint: maxime, si illi alias homines sint eruditi et intelligentes. Domine, vestra magnificentiaignoscet mihi, si non ita apposite ad causam praesentem potuero dicere. Ego loquar hac de re, more hominis, sicuti reverasum, indocti et omnium rerum ignari: item, pro ingenio meo hebeti, dicam pingui Minerva: neque sum nescius, quod ludibrio vestrae excellentiae sim futurus: veruntamen oboedientiae gratia libenter meam voluntatem illius imperiis accommodabo. Et haec ipsa dum loquuntur, eas praesenti negotio moras iniciunt, ut interea, quaestio etiam subtilissima, verbis multo paucioribus, et tempore quoque breviori potuerit definiri, numquam enim cunctatores illi ad caput rei deveniunt. Odiosi quo que et molesti admodum homines sunt, suo que, in conversatione cum aliis, gestu et moribus mentivutur, qui infimi omnino et viles videri volunt: et cum omnium confessione primus, aut certe honoratior illis locus debeatur: semper tamen infimum occupant, et labor plane incomparabilis est, ulterius eos urgere. Subinde enim, instar equi pavidi aut refractarii, regrediuntur. Proinde honestae alicui societati multum cum huiusmodi hominibus et molesti negotii est si quando ad ianuam aliquam ventum sit. illi enim nullo plane modo volunt praecedere. quin page 36, image: s053
 
etiam iam in transversum, iam retro abeunt, manibusque simul et brachis sic pro se propugnant, sic se defendunt, ut ad tertium quemque gradum proelium cum iis inire, omnemque delectationem, et nonnumquam etiam negotium quod tractandum est, interrumpere sit necessarium.
 
Et quoniam ceremoniae, quas nominamus [Note: Ceremoniae] vocabulo, sicuiti audis, peregrino, utpote qui proprium non habeamus (eo enim maiores nostri indicant, ignotas sibi illas fuisse, cum ne nomen quidem iis potuerint imponere) cum inquam ceremoniae, meo quidem iudicio, propter vanitatem suam, non longe a mendaciis et somniis absint: non inconcinne utraque in hoc nostro tractatu coniungere et componere poterimus, posteaquam hîc de iis dicendi nobis offertur occasio. Narravit mihi aliquities vit quidam bonus, sollennitates illas, quas sacerdotes ad aram, in divinis officiis erga Deum et res sacras usurpant, proprie cerem onias appellari. Quocirca, postquam homines primo coepere sibi mutuo modis quibusdam artificiosis, maiorem quam decebat reverentiam exhibere: se patronos et dominos inter se appellare: et in signum venerationis se inclinare, incurare, demittere: item caput aperire: titulis quibusdam exquisitis \alter alterum compellare: osculari manus, tamquam illas sacerdotum more sacris initiassent: fuit forte aliquis, qui cum nova haec et stulta consuetudo nomen haberet nullum, eam per contemptum, ut credo, ceremoniam appellavit: page 37, image: s054
 
sicuti compotationes et concoenationes alicubi per ludibrium triumphos dixere. Haec autem consuetudo sine dobio a nobis originem non habet, sed extranea est et barbare, et ante paucos annos, nescio unde, in Italiam traducta. quae \misera iam reipsa, et factis prostrata et imminuta, in verbis tantum inanibus, et superfluis titulis incrementum et honorem suum habet collocatum. Sunt igitur ceremoniae, si eorum, qui eas usurpant, mentem intueamur, vana quaedam significatio honoris et reverentiae erga eos quibus contingunt, quae sita est in simulatione et verbis, versaturque maxime circa titulos et formulas certas compellandi, assentatorie excogitatas. Dico autem, vanam hanc significationem esse, quia eos quoque, quos ex animo non reveremur, studio quodam, oculis et auribus eorum gratificandi, hoc modo honoramus. Immo sunt nonnumquam, quos nec visos nec auditos volumus, quos tamen, ne ab aliorum consuetudine tecedere videamur, vocamus, hunc quidem illustrissimum, illum excellentissimum virum: eodemque affectu nos deditissimos aliorum servos profitemur, quibus tamen, si animum consulamus, mallemus omnibus potius modis incommiodare quam inseruire. Essent igitur ceremoniae non solum, ut dixi, mendacia, verum etiam a flagitiis et proditionenihil different. Sed quia verba iam dicta, et huiusmoditituli, vigorem suum iam pridem perdiderunt: et propter usum eorum, quem ipsi introduximus,continuum, instar page 38, image: s055
 
ferri, cuius acies hebetata est, ut plurimum degenerarunt: non usque adeo accurate et subtiliter in eorum significationem est intendendum, sicuti vim aliorum verborum considerare solemus: neque etiam tanta cum efficacia et vigore sunt accipienda. Quodque hoc verum sit, ex eo manifestum est, quod unicuique nostrum use venit quottidie. Nam si forte in quempiam antea nobis non visum, incidamus, cum quo casu ita ferente colloquendum nobis sit, non adhibita consideratione, quali aut quanto honore revera dignus sit, plerumque ne nimis parum dixisse videamur, plusculum illi tribuimus, eumque, tantum, quia bene vestitus est, nonnumquam nobilem aut Dominum vocamus, etiamsi aut sutor aut tonsor esse postea deprehendatur. Et sicuti olim certos quosdam et peculiares titulos, Papae aut Imperatoris privilegio concessos. nonnulli habere solebant, qui ipsi tituli, sine offensione et iniuria privilegiarii, silentio praeteriri non poterant, neque etiam alteri, cui tale privilegium concessum non erat, sine ludibrio attribui: ita hodie quoque paullo liberalius et tituli illi, et aliae honoris significationes titulis non dissimiles, sunt usurpandae. Consuetudo enim, domina nimis potens, hac in parte valde liberalia, nostrae aetatis hominibus, privilegia concessit. Haecigitur consuetudo, quae extrinsecus ita bella et speciosa videtur, revera intrinsecus tota vana est, et in ostentatione et forma sine rebus, verbisque sine significatione page 39, image: s056
 
ulla consistir. Neque tamen interim vel mihi vel tibi licentia concessa est huiusmodi morem abrogandi. Quin etiam, quando hoc non tam nostrum, quam temporis ipsius, in quo vivimus, peccatum est, ad eivis observationem, non tamen sine aliquo discrimine, obligamur. Quamobrem considerandum est, quae ceremoniae vel utilitatis, vel vanitatis, vel etiam officii causa usurpentur. Omne autemmendacium quod propriae utilitatis causa dicitur, et fraudis et sceleris plenum, et proinde etiam inhonestum est. numquam enim quisquam honeste est mentitus. Et in hoc deliquunt adulatores, qui amicorum speciem induunt, nostrisque cupiditatibus, in quibuscumque etiam rebus obsequuntur, non ut benevolentiam sibi nostram concilient, sed potius ut beneficia a nobis consequantur: non ut nobis placeant, sed potius ut decipiant. Et quamvis hoc vitium forte aliquibus usu iucundum sit: nihilominus tamen, quia per se detestandum et noxium est, homines elegantes nequaquam decet. Ne que enim licitum est specie oblectationis alteri nocere: et si, quemadmodum dictum a nobis est, ceremoniae nihil aliud sunt quam mendacia et adulationes, fit, ut quotiescumque lucri gratia eas adhibmus, non bonorum, sed perfidorum, flagitiosorumque hominum officio fungamur. Quocirca talem ob causam nullae ceremoniae sunt usurpandae. Reliquum est ut de iis quoque dicamus, quae vel ex debito fiunt, vel ex vanitate. Priores igitur illas, nimirum quae page 40, image: s057
 
ex debito fiunt, nequa quam convenit, quo minus fiant, neglieger. Id enim qui facit, non oslum displicet, verum etiam iniurius est aliis. Et saepenumero accidit, ut ad arma ventum sit, hanc unam ob causam, quod alter ab altero in via, non eo quo debuerat modo, honore esset affectus. Maxima enim, ut dixi, vis est consuetudinis, eaque huiusmodi in rebus plane pro lege vult haberi. Quamobrem, qui unum aliquem non infimae conditionis hominem compellat numero multitudinis, is nihil de suo civilitatis illi tribuit: immo si singulari ad eundem numero uteretur, aliquid illi debitum adimeret, eumque ignominia et iniuria afficeret, tali eum vocabulo, quo homines nihili et rustici nominari solent, appellando. Et etiamsi aliae gentes et aetates hominum, his in rebus alias consuetudines habuerint: tamen hae apud nos hoc tempore in usu sunt. neque locus iam est disputandi, utra harum duarum consuetudinum sit melior. Sed conveniens est, ut non tam bonae quam in praesentia usitatae consuetudini pareamus. Sicuti etiam legibus non optimis oboedientiam praestamus, eam solummodo ob causam, quod vel Res publica, vel alius, cuius ea potestas est, eas nondum correxerit aut mutarit. Quod si ita est, diligenter colligere oportet, quibus gestibus et verbis usitatum hodie sit, iis in locis, ubi commoramur, curuscumque conditionis homines excipere, salutare, compellare,ut ea ipsi quoque in nostro cum iis convictu obseruemus. Et page 41, image: s058
 
quamvis forte consuetudine suorum temporum summus ille classis regiae praefectus, Petrum Regem Aragoniae in colloquio numero singulari compellet: tamen nos nostris regibus suam vel Maiestatem, vel serenitatem, tam in sermone quam per literas tribuemus. Sicuti enim ille cnsuetudinem suorum temporum observavit, ita nos quoque nostrae aetatis moribus immorigeri esse non debemus. Et quidem has ego debitas ceremonias appello. neque enim a nostra voluntate aut libero arbitrio originem suam habent, sed a lege, hoc est, communi consuetudine nobus imponuntur. In iis autem rebus, quae nullo cum scelere, sed potius cum specie quadam urbanitatis sunt coniunctae, oportet et decet communi consuetudini obedire, eique nec disputationem, nec liter movere. Et etiamsi in signum reverentiae aliquid osculari, proprie rebus sacris conveniat: nihilominus tamen, si in tua regione usitatum sit, ut in digressu dicant: Ego in signum observantiae qua te colo, manum osculor: aut, ego totus sum tuus: aut, ego omnia mea obsequia sine exceptione tibi defero, licet iis arbratu utaris atque etiam abutaris tuo: si, inquam, his et similibus formulis uti moris sit, tu quoique non minus quam alii is uteris. Immo in valedicendo, et scribendo, alios salutare et a te dimittere debebis, non ut ratio, sed ut consuetudo postulat. neque ut quondam fieri solitum est, aut etiam fieri oportuit, sed quomodo in praesentia fit. Nec est quod dicas, unde aut qua de causa hic est page 42, image: s059
 
dominus? aut, numquid hic forte parochus meus est, ut osculariei debeam manus? Is enim qui assuetus est, ut ab aliis vocetur Dominus, et quiipse alios vocat Dominos, contemni se et ludibrio haberi sentit, si eum proprio tantum nomine, aut alias minus honorifice compesses. Et sicuti supra dictum est, haec ipsa dominii et servitii, aliaque his similia vocabula, amaritiem suam magna ex parte iam pridem amiserunt, et quia quottidie in omnium ore versantur, instar herbarum aquae iniectarum, ita macerata sunt et mollita, ut non tantopere aversari ea debeamus. quemadmodum faciunt rustici quidam insulsi, qui epistolas Caesarib. et regibus mittendas, hoc modo censentinchoandas: Si tu et liberi tui valent, bene est, ego quidem valeo. suaeque huius opinionis rationem afferunt, quod olim Latini in suis ad Rem publ. Rom. literis eodem exordio usi sint. Quibus si quis attendere, atque eo modo regredi velit, is pedetentim saeculum illud priscum quo homines frugibus destituti, glandibus vescebantur, esset introducturus. In his tamen ipsis quas debitas nominamus, ceremoniis, certae quaedam regulae sunt ob servandae, ne quiis homo vel vanus vel superbus esse videatur. Et primo quidem regionis, in qua quis vivit, ratio est habenda: non enim omnis consuetudo cuilibetregioni bona et co~ eniens est. Et fortasse id quod hac in parte Neapolitanis, quorum civitas viris insigni no bilitate et dominis singulari auctoritate conspicuis abundat, in usu est, idipsum Lucensibus et page 43, image: s060
 
Florentinis, qui magna ex parte mercatores aut nobilitate minus illustres sunt, et apud quos nec Dux, nec princeps, nec dynasta est ullus, nequaquam conveniret. Ita quidem, utmores Neapolitanorum magnifici et pomposi Florentiam translati, instar vestium Gigantis pygmaeo indutarum, superflui et nimii sint futuri. Sicuti etiam Florentinorum mores, cum nobilitatis Neapolitanae moribus comparati, sua forte natura miseri et nimis exiles essent futuri. Et etiansi magnates Veneti, ratione publicorum officiorum, paene supra modum mutuis se honoribus prosequantur: non tamen idcirco civibus Rhodiginis aut Asulanis conveniet, ut iisdem in mutua observantia sollennitatibus frustra utantur. Quamvis, si recte memini, tota illa vicinia, in huiusmodi nugas et ineptias nonnihil prolapsa sit, vel propter otium quo fruitur, vel quod ab urbe Veneta, domina sua, idipsum acceperit. Libenter enim unusquisque vestigis domini sui, etiam causa non cognita, insistit. Praeterea habenda est quoque ratio temporis, aetatis et conditionis, cum illius apud quem utimur his ceremoniis, tum etiam conditionis nostrae. Et quidem apud homines, qui occupationibus distinentur, plane eas abrumpere, aut certe quantum fieri potest, imminuere, et significatione potius eas indicare, quam reipsa exprimere oportebit. Id quod in aula Romana optime praestare sciunt. Verum in aliis quibusdam locis, hae ipsae ceremoniae seriis negotiis magno impedimento sunt, page 44, image: s061
 
praeterquam quod taedio quoque molestissimo non carent. Tege caput, dicet forte iudex aliquis, cui propter negotiorum multitudinem parum aut nihil est vacui temporis. Alter vero postquam certis quibusdam gestibus, et magno pedum strepitu, suam illireverentiam declaruit, tandem ex aliquo, satis longo, intervallo respondebit: Mi domine, benehabet, mihi tecto capite non est opus. Cui nihilominus dicet iudex, Tege quaeso caput. At ille bis aut ter, iam in hoc, iam in illud latus se contorquens, et magna cum gravitate in terram usque se demittens, demum dicet: Peto a tua dominatione, ut quod officii ratione debeo, id facere mihi liceat. Et quidem tam diu durat haec concertatio, tantumque in eam temporis insumitur, ut iudex breviori quoque spatio omnibus negotiis eo se mane potuerit expedire. Quocirca etiamsi unusquisque inferioris ordinis, suo iudici aut magistratui honorem debeat exhibere: tamen cum tempus id non patitur, ille ipse honor immodicus, maximo cum odio est coniunctus, et propterea plane eum aut fugere, aut certe modum illi adhibere oportebit. Sed neque iuvenibus eaedem interse, quae natu maioribus ceremoniae conveniunt: neque etiam plebeios aut mediocris conditionis homines decet, easdem ceremonias, quibus magnates uti inter se solent, usurpare. Sicuti etiam magnae virtutis et excellentiae viri huiusinodi ceremonias nec crebro adhibere solent, nec iis adhibitis delectari, aut easdem ab aliis praeter page 45, image: s062
 
modum exigere, utpote ita affecti, ut non facile cogitationes suas rebus inanibus possint intendere. Opifices quoque et in fimae sortis homines operam dare non debent, ut erga superiores et dynastas multis et nimis sollennibus ceremoniis utantur. eas enim illi ut plurimum avetsantur. Potius enim oboedientiam quam honorem ab hoc hominum genere requirere et exspectare sibi videntur. Proinde is quoque servus errat, qui domino sua officia et studia defert. Dominus enim conteinni se, suumque dominium et potestatem quasi in dubium a servo vocari arbitratur, quasi vero ipsi aliquid ministro suo vel mandare vel iniungere non liceat. Hocigitur ceremoniarum genus liberaliter usurpari debet. Quod enim quis ex debito alteri praestat, id solutionis loco ab eodem accipi solet, neque multa illi, quid facit, gratia habetur. sed quiplusculum quam tenebatur hac in parte facit, is amabilis et magnificus esse censetur. Videor mihi aliquando audivisse de celebri quodam et eximio poeta, qui dicere sit solitus, eum qui humaniter homines complecti, amantetque cum iis conversari posset, exigua sorte magnum sibi lucrum comparare. Circa ceremonias igitur eodem modo versaberis, quo sartor circa pannos, quos ita forfice sua discindit et concinnat, ut vestes laxiores potius quam corpori nimis adstrictas inde conficiat: neque tamen ita, ut caligae in saccos aut pallia convertantur. Et si hac in parte, decora quadam liberalitate, maxime erga eos, qui page 46, image: s063
 
conditione te inferiores sunt, nonnumquam utaris, homo urbanus et elegans vocabere: si etiam simile quippiam apud superiores usurpes, ita, ut hominem ingenuum decet, moratus esse diceris. sed si quis in hoc nimus et quasi prodigus esset, illum omnes tamquam vanum et levem incusarent, immo forte aliquid gravius eidem posset contingere, nimirum ut simul pro nebulone, nugatore, aut etiam adulatore haberetur. quo quidem vitio nullum est detestabilius, nullum quod hominem liberalem et nobilem magis deformet. Et quidem hoc tertium genus est ceremoniarum, quae omnino a nostra voluntate, et non a consuetudine proveniunt. Hic igitur in mentem nobis revocemus, quod initio dictum est, nimirum ceremonias sua natura initio non fuisse necessarias: immo omnia melius sine iis fieri et expediri potuisse. id quod ante annos non ita multos apud nons in universum fiebat. Verum aliorum morbi nos quoque ut multis aliis, ita hac quoque invaletudine infecerunt. Quapropeter postquam hac in parte usitate iam consuetudini morem gessimus, omne id quod reliquum est, quidpiam superfluum, et quoddam quasi iam licitum mendacium est: etiamsi olim nequaquam id fuerit permissum, sed vetitum, et proinde etiam animis nobilibus, qui huiusmodi ineptiis et nugis speciosis minime delectantur, res molesta admodum sit et taediosa. Et scito, quod ego in meo hoc tractatu contexendo, exiguae meae scientiae diffidens, aliorum quoque praestantium page 47, image: s064
 
[Note: Oedipus apud Theseum.] et me eruditiorum iudicia inquisiverim, e quibus deprehendo regem quendam OEdipum, e regione sua eiectum, Athenas aliquando, ad regem Theseum vitae suae, cui inimici insidia bantur, conservandae gratia venisse. Cum autem in conspectu Thesii iam versaretur, audivisse eumloqui (nam caecus erat) filiolam suam, cuius vocem agnoscebat, atque ideo rationem non habuisse, ut primo regem Theseum salutaret, sed amore paterno compulsum, ad filiolae amplexum primo se convertisse. Eo autem errore postea animadverso, OEdipum se Theseo hoc nomine excusare, et veniam petere voluisse. Bonum vero illum et sapientem regem, illius sermonem interrupisse, atque his eum verbis compellasse. Bono sis animo mi OEdipe: ego enim vitam meam non tam verbis aliorum, quam propriis meis factis studeo illustrare. quae quidem sententia etiamnum animo teneri debet. Et etiamsi valde placeat hominibus, si ab aliis honore afficiantur, tamen si animadvertant se singulari quodam et artificioso modo honorari, non solum acerbe id ferunt, verum etiam se insuper despectui illis esse cognoscunt. Illecebrae enim illae, sive potius adulationes praeter alia sua scelera et vitio sitates, etiam hunc defectum habent quod palpatores illi aperto quodam indicio declarent, quod is, cui ipsi sius illis blan ditiis insidiantur, usque adeo vanus et arrogans sit, et praeterea usque adeo stupidus, hebes et sim plex, ut ipsum inescare ety capere non sit difficile. page 48, image: s065
 
Ceremoniae quoque vanae, exquisitae et superfluae adulationem suam occultare non possunt. sunt enim illae ita manifestae, et ab unoquoque cognitae, ut ii, qui lucrisui gratia illas adhibent, praeterea, quae supra de eorum flagitiis dicta sunt, insuper etiam aliis molesti sint et exosi. Verum enimuero est quoddam aliud genus hominum, ceremoniis huiusmodi deditorum, qui ex iis peculiarem quandam artem et mercaturam faciunt: suamque illam sapientiam quasi libris et rationibus certis habent comprehensam. Cuidam enim hominum generi familiariter annuent: alteriartidebunt: eum quinobilior est, in sellam collocabunt, minus nobilem in scabellum: quas ipsas ceremonias ex Hispania in Italiam translatas esse existimo. Sed a nostra terramale acceptae, parce adm odum proven erunt. Siquidem accurata haec nobilitatis distinctio apud nos molesta est. quapropter nemo se iu dicem constituere debet, qui decidat, uter altero sit nobilior. Neque etiam more meretricio venales esse debent ceremoniae, aliaeque amoris et benevolentiae significationes. quod ego multos magnates in aulis suis facere conspexi, qui de industria, et quidem stipendiorum loco, certis quibusdam cerem oniis ministros et familiares suos infelices demulcebant. Et profecto illi, qui supra quam decet, ceremoniarum usu delectantur, idipsum ex quadam levitate et vanitate faciunt, tamquam homines nullius pretii. Et quoniam huiusinodi inepitas, quae tamen aliquo modo in oculos page 49, image: s066
 
incurrunt, et bellae videntur, non usque adeo difficile est addiscere illi ipsi magno quodam studio illis incumbunt. Res autem graviores, utpote tanto oneri impares, discere nequaquam possunt: atque ideo optarent hominum inter se conversationem universam in his nugis consumi: tamquam ii, qui nihil possunt amplius, quique sub cortice aliquantulum specioso nihil habent succi, et si attingas, statim rugosi quodammodo et mucidi depreh enduntur: eamque ob causam, per illis optabile esset, hominum inter se comm ercia et actiones ultra speciosa haec principia se non extendere, atque horum quidem maximum invenies numerum. Alii vero in verbis et gestibus artificiosis ideo tam multi sunt, ut eo modo pravae, agrestis, angustaeque suae naturae defectus suppleant: cum recordentur, si ut reipsa sunt, ita verbis quoque sint restricti et feri, se aliis hominibus fore omnino intolerabiles. Hoc quidem tibi vere affirmo, tuque idipsum ita se habere experieris, quod non ob aliud, sed ferme ob alterutram harum causarum superfluae istae ceremoniae tam immodice usurpentur: quae tamen ipse ut plurimum plerisque hominibus sunt molestae. impediunt enim, quo minus suo quis modo et arbitrio vivere, id est libertate, quam quilibet prae omnibus aliis rebus appetit, frui possit.
 
[Note: Moderatio lingua.] De aliis, aliorum que rebus et negotiis non est male loquendum, etiam si tum nobis aures, et libentissimae et attentissimae praeberi videantur, id que propter invidiam, quam ut plurimum alter page 50, image: s067
 
in alrerius bona et honores concipere consuevit. Tandem tamen unusquisque a bove foenum in cornu habente sibi cavet. Aversantur enim homines amicitiam maledicorum, existimantes eos, id quod de aliis apud nos loquuntur, id ipsum de nobis dicere apud alios. Quidam etiam qui singulis aliorum verbis se opponunt, deque iis disputant et altercantur, eo ipso indicant, se naturam hominum non satis cognitam habere. Amat enim quilibet victoriam, et se tam in sermone quam in negotiis vinci aegerrime patitur: praeterquam qu od libenter aliis reclamare, non amicitiae, se dinimicitiae opus est. Quocirca is qui in sua cum aliis conversatione amabilis et iucundus esse expetit, non ita promptas in ore habebit has voces: Non est verum: Nihilominus ita se res habet ut dico: et alias his non dissimiles. neque etiam facile pignore deposito certabit: immo potius plurimum in hoc studii conferet, ut aliorum opinioni, praesertim in rebus non magni momenti, facile accedat. Damnosa enim est in hoc genere victoria. siquidem victor ille quaestionis alicuius frivolae, saepe numero interim iacturam facit coniunctissimi amici, simulque aliis ita efficitur exosus, ut consuetudine eius uti non audeant, ne singulis horis confligere cum eo cogantur. Interim agnominibus non satis honorificis passim eum insectantur, cum alius eum cerebrosum, alius pertinacem, alius omniscium, alius doctorem subtilem nominat. Quod si tamen quis nonnumquam a praesenti sodalitio page 51, image: s068
 
ad disputandum invitetur, is idipsum faciet suavi quodam modo: neque ita dulcedinis victoriae avidus erit, ut eam cum quadam ingluvie, lurconis instar, cupiat deglutire, sed unumquemque in sua opinione relinquere convenier, et utri iustam vel iniustam sententiam defenderint, id vel ex suffragiis partis maioris, vel etiam magis importunae definiri, eidemque victoria ultro concedi debebit. Ut videlicet non tu, sed alius is sit, qui praelietur, se defatiget, et sudore praeter modum totus diffluat: qui quidem mores hominibus honeste educatis minime conveniunt, adeo quidem, ut odium et malevolentiam aliorum sibi concitent. Quid quod iidem, propter deformitatis suae de decus, quod per se animis bene compositis grave et molestum est, plurimum soleant displicere? qua de re paulo post forte mentionem faciemus. Interim tamen bona pars hominum ita mirifice in hac victoria sibi placet, ut, quomodo aliis placeant vel displiceant, plane non cogitent. Et ut se subtiles, intelligentes, et sapientes esse demonstrent: iam suum aliis dant consilium, iam eosdem reprehendunt, iam cum iisdem disputant, eorum que sententiam ita magno conatu oppugnant, ut a verbis fere ad verbera deveniatur, cum nulla unquam nisi propria sententia illis probetur. Suum vero aliis consilium non requisitum communicare, nihil aliud est, quam dicere, se longe sapientiorem esse eo, cui consulitur, eidemque suam imprudentiam et ignorantiam exprobare. Quamobrem id non page 52, image: s069
 
apud quoslibet nobis notos, sed tantum apud necessarios et interiori quadam familiaritate coniunctos fieri debet. Item apud eos, quibus praesumus, quorumque inspectio et cura nobis est commissa: vel certe etiam apud extrarium, si forte magnum illi periculum impendeat. Sed in quottidiana cum aliis conversatione cavendum est, ne nostra aliis consilia immodice obtrudamus: aut nos de ipsorum necessitatibus curiose sollicitos esse ostendamus. In quem quidem errorem incidunt multi, et ut plurimum minus intelligentes. Rudes enim et insulsi quisunt, raro admodum, in rebus quas agunt, mentem ab oculis sevocant, aut iustum suis cogitationibus tempus impendunt: utpote eius generis homines, quibus non multa accuratius disquirenda aut examinanda incumbant. Verum quomodocumque se ista habeant, certe, qui passim consilia sua depromit, eaque quasi disseminat, is eo ipso non obscure hanc opinionem prae se fert, prudentia alios destitui, se vero abundare. Et certe reperias nonnullos, qui in hac sua sapientia, ita mirifice sibi placent, ut ipsorum cohortationibus nolle obtemperare, nihil aliud sit, quam proelium cum iis inire velle. Dicunt enim, bene est: tenuiorum consilia apud opulentos locum non habent. Item, ille est homo sui consilii. Item, ille mihi dicto audiens esse recusat. Quasi vero non maioris arrogantiae sit, velle ut alii tuis consiliis utantur, quam si alius certis de causis suum consilium tuo anteponat. Pecatum etiam huic non page 53, image: s070
 
dissimile committunt ii, qui aliorum defectus corrigere aut etiam reprehendere conantur: quique controversias omnes sua sententia finite volunt, et unicuique leges praescribere. Hoc fieri non opottevitem, tu tali iam verbo usus es, deinceps, si sapis, ab huiusmodi dictis et factis abstine. Item, vinum quod bibis, tibi non est salubre, potius rubro vino utereris. Item hoc ecligmate et illis trochiscis tibi in hoc morbo est utendum. atque ita reprehensioni et correctioni suae nullum statuunt modum. Praetereamus iam eos, qui aliquando alienis ex agris lolium evellere vehementer elaborant, cum agros interim proprios sentibus et urticis totos occupari facile sinant: quos quidem audire, cum magno fastidio et molestia est cconiunctum. Et sicuti pauci aut nulli reperiuntur, qui abanimo suo impetrare hoc possint, ut in dividua quad am vitae consuetudine, vel cum medico, vel cum sacerdote, multo minus cum iudice rerum capitalium coniungi velint, ita etiam nemo est, qui cum istis familiariter audeat conucersari. Amat enim quilibetlibertatem, qua isti, perpetuum quasi magisterium exercentes, alios spoliant. Quamobrem consuetudo parum grata est, ita promptum et cupidum esse alios corrigendi, et quasi pro imperio aliquid illis praescribendi: eaque rectius ludimagistris et parentibus relinquitur, apud quos tamen quam inviti hac ipsa de causa et filii et discipuli commorentur, ignotum tibi esse non ptest.
 
[Note: Lndibrum.] Riderietiam, aut ludibrio haberi omnino page 54, image: s071
 
nemo debet, etiamsi tibi sit inimicissimus. Maioris enim contemptus indicium videtur esse illud, quod fit deridendo, quam quod fit inferendo iniuriam. Fiunt enim iniuriae vel e ira, vel ex alia quapiam cupiditare. Et nemo est, qui vel iram animo concipiat contra eum, aut propter id, quod ipse nihili facit: aut qui illud quod in universum aspernatur, appetat. Atque ita quem iniuria afficiunt, eum pretii non plane nullius censent: ludibrio autem habitum, aut flocci, aut ne flocci quidem faciunt. Cum enim aliquem ludibrio, ruboris et ignominiae illius causa, afficimus, non tam nostrum aliquod commodum quam voluptatem et oblectamentum spectamus. Quam ipsam ob causam in vita communiab omniudibrio ignominioso plane est abstinendum. id quod parum accurate faciuntii, qui aliis sua, quibus laborant, vitia exprobrant, aut verbis, aut gestu et reipsa. quemadmodum multi faciunt, qui aut blaesos, aut loripedes, aut gibbosos, vel lingua, vel ridicula sui corporis conformatione imitantur. item, qui alterum quod vel deformis, vel distortus, vel inconspicuus et pusillus est, derident, vel de alterius parum apposite dictis cum risu et exsultatione sibi gratulantur: aut libenter alios rubore suffundunt. quae quidem consuetudines admodum molestae cum sint, merito suo sunt exosae. Illis autem non valde dissimiles sunt, irrisores isti, quibus volupe est, quoslibet alios exagitare et deridere, non tam ignominiae et contemptus, quam propriae voluptatis gratia. page 55, image: s072
 
Et scito, quod nulla differentia foret, inter ludibrium et ludum, nisi propositum et scopus utriusque esset diversus. Qui enim ludit alterum, is idipsum recreationis gratia facit: qui vero eum ludibrio habet, facit id ex despicientia. quamvis haec duo vocabula in sermonibus et scriptionibus quottidianis fere confundantur. Sed tamen qui alterum ludibrio habet, ex eius ignominia sibi ipsi voluptatem quaerit: qui vero eundem ludit, ex eius errore non tam voluptatem percipit quam recreationem. Hic enim ipse, etiam ex eiusdem hominis ludibrio ignominioso magnum forte cruciatum et dolorem sustineret. Ego cum in pueritia mea aliquousque in praeceptis grammaticvis progressus essem, recordor me didicisse, quod Mitio, licet incredibili quodam et sibiipsi mirando amore Aeschinum complecteretur, tamen nihilominus eum nonnumquam ludendo se ipsum oblectarit, ut cum hoc modo secum ille loquitur:
 
Cur non ludo hunc aliquantisper?
 
Ex quo apparet, rem unam eandemque, et apud unum eundemque hominem factam, secundum mentem et propositum facientis, iam ludum, iam ludibrium censeri posse. Quia autem voluntas nostra aliis aperta esse non potest, res patum utilis est, in quottidiano cum aliis commercio artem tam dubiam et suspectam exercere. Immo multo magis aversandum, quam expetendum est nomen irrisoris. Saepe enim page 56, image: s073
 
numero hîc quoque, quod in ludo iocoque fieri solet, contingit, ut alter iocose alterum percutiat: quas tamen plagas ille accipit loco contumeliae, atque ita a iocis ad pugnas deveniatur. Eodem modo is, quem alter recreationis et familiaritatis causa lusit, nonnumquam id pro ignominia et probro habet, et indignatur. Mitto iam quod ludus iste quaedam est deceptio. Unicuique autem a natura hoc insitum est, ut doleat, sicubi erraverit, aut deceptus sit. Quocirca multis de causis videri alicui possit, eum qui benevolentiam et amorem aliorum cupide desiderat, titulum magisterii in aliis ludendis et exagitandis valde expertere non debere. Verum quidem est, non posse nos ullo modo vitam hanc mortalem et aerumnosam absque recreatione et quiete traducere: et quia ludi et ioci hilaritati et risui, et quae consequitur, recreationi causam praebent, amamus fere eos, qui hac in parte sunt cavillatores faceti et iucundi. Atque ideo contrarium videtur esse verum, nimirum hoc, quod in communibus hominum congressibus, iocis nonnumquam et dicteriis ludere omnino conveniat. Equidem sine dubio, ii qui modo quodam dulci et amabili alios ludere norunt, prae aliis, qui id facere nequeunt, sunt amabiles. Sed hîc rerum sane complurium ratio est ahbenda. Et quoniam [Note: Ioci.] iocanti propositum est, etiam ex eius, quem in pretio habet, errore hilaritatem captare: opus est, ut error, in quem alterum vult conicere, talis sit, ut neque insignis aliquaignominia, neque page 57, image: s074
 
grave aliquod damnum ei sit conium ctum. Alias enim iocationes ab iniuriis difficulter possent discerni. Praeterea sunt nonnulli cum quibus propter naturae suae duritiem intractabilem nullo modo est iocandum. Similiter in rebus gravibus iocarinon debemus, multo minus in flagitiosis. Videtur enim is, qui tale quid facit, improbitatem, ludum iocumque esse existimare. Quocirca non credo, quod Lupus ille Uberti imminuerit facti sui turpis ignominiam: immo quod eam ioculari quadam improbitate excusando, suamque ignaviam prae se ferendo, effecerit multo graviorem. Is enim, licet castellum Laterinum posset defendere: tamen cum videret, se ab hostibus aggere facto circu~vallari, subito castellum illis tradidit, dicens, naturam lupi non ferre, ut in clausis septisque locis maneat. Ubi enim risui locus non est, ibidem iocari quoque et nugari minime decet. Praeterea quoque sciendum tibi est, quod quidam ioci sint mordentes, quidam non mordentes. De illis sufficere tibi volo sapientis cuiusdam praeceptum, qui dicebat, iocos instar ovium, non instar canum auditores mordere debere. Si enim morsus insit caninus, iocum iam non amplius io cum esse, sed potius iniuriam. Leges etiam in omnibus ferme civitatibus volunt, ut is, qui dicto aliquo graviter iniurioso alterum incessit, graviter quoque puniatur. Et forte non fuisset inco~veniens, simili modo non levem castigationem in eos constituere, qui specie iocorum, ultra quam decet, alios mordent. page 58, image: s075
 
Hominis autem bene morati est ratiocinatione sua colligere, quod lex quae de iniuriis sancit, etiam ad iocos istos aculeatos se extendat, atque ideo raro, et quam fieri potest lenissime, dentatis huiusmodi dictis utetur. Supra haec omnia sciendum est, iocos sive mordendi vim habeant, sive eadem destituantur, nisi subtiles sint et faceti, auditores non modo non oblectare, sed iisdem afferre taedium. aut si omnino rideant, fieri id, non propter iocum, sed propter iocantem. Et quia nihil aliud sunt ioci, quam ingeniosa quaedam fallacia: fallacia autem res subtilis est et artificiosa: exerceri ea commode non potest, nisi ab homine acuta et prompta sagacitate, et ea quidem quae ex improviso se exserat, praestante. Ideoque non conveniunt hominibus plebeiis, stupidis et tardis: immo forte non unicuique eorum qui bono ingenio abundent. Ioci enim potius in peculiari quadam promptitudine, venustate, et celeribus animi motibus consistunt. Qua de causa viri prudentes hac in parte, non tam quid velint, quam quid possint considerant: et postquam semel atque iterum viribus ingenii sui adhibitis, huius rei periculum fecerunt frustra: intelligentes se parum ad id aptos esse, desistunt, et nolutn in hoc exercitio plus laboris insumere, ne diem forte illis, quod asino illi Aesopico usu venit, contingat. Quod si ipse mores aliorum accurate examines, facile deprehendes, id quod dico verum esse: nimirum iocationes non decere eum qui velit, sed eum solummodo, qui page 59, image: s076
 
possit. Videas autem quosdam ad unumquodque verbum, aliud quoddam, et saepe etiam quod nullius significationis est vocabulum in promptu habere: alios syllabas vocabulorum frivolo et fatuo quodam modo permutare: alios dicere aut respondere aliter quam exspectabatur, et id quidem sine aliqua subtilitate aut venustate gratiosa. Ubi est dominus? in suis vestibus, nisi forte alute. Quomodo sapit vinum? quasi esset humidum. Quomodo ed